Η ομορφιά της λίστας

-10%

Λιανική τιμή: €42,60

Τιμή Bestseller: €38,34

Συγγραφέας: Έκο Ουμπέρτο

Εκδότης: Καστανιώτη

Κατηγορία: Τέχνης

ISBN: 9789600351064

Ημερομηνία έκδοσης: 08/11/2010

Αγορά

08/11

Περιγραφή

Στην Ιλιάδα παρατηρούμε δύο τρόπους αφήγησης. Ο πρώτος εμφανίζεται όταν ο Όμηρος περιγράφει την ασπίδα του Αχιλλέα: πρόκειται για μια ολοκληρωμένη φόρμα στην οποία ο Ήφαιστος έχει απεικονίσει όλα όσα γνώριζε για μια πόλη, τις γύρω αγροτικές περιοχές, τους πολέμους, τις ειρηνικές της τελετουργίες. Ο άλλος τρόπος εκδηλώνεται όταν ο ποιητής δεν κατορθώνει να πει πόσοι και ποιοι ήταν οι Αχαιοί πολεμιστές: τότε ζητά βοήθεια από τις μούσες αλλά αναγκάζεται να περιοριστεί στον λεγόμενο κατάλογο των πλοίων, ο οποίος ολοκληρώνεται με ένα «και τα λοιπά». Αυτός ο δεύτερος τρόπος παρουσίασης απαρτίζει τη λίστα ή τον κατάλογο. Υπάρχουν λίστες που γράφονται για πρακτικούς σκοπούς και είναι πεπερασμένες, όπως η λίστα όλων των βιβλίων μιας βιβλιοθήκης· υπάρχουν όμως και λίστες που θέλουν να περιλάβουν ποσότητες μη μετρήσιμες, λίστες που δεν ολοκληρώνονται ποτέ, που φτάνουν στα όρια του άπειρου.

Όπως δείχνει το νέο αυτό βιβλίο του Έκο και η ανθολογία που αυτό περιλαμβάνει, η ιστορία της λογοτεχνίας όλων των εποχών είναι πλούσια σε λίστες, από τον Ησίοδο ως τον Τζόις, και από τον Ιεζεκιήλ ως τον Καλβίνο. Πρόκειται για καταλόγους που συχνά φτιάχνονται για την ίδια την ευχαρίστηση της απαρίθμησης ή για τη χαρά να συνδέει κανείς στοιχεία που καμιά ιδιαίτερη σχέση δεν έχουν μεταξύ τους.

Το βιβλίο αυτό όμως δεν αναφέρεται μόνο στη λογοτεχνία αλλά προσπαθεί να δείξει ότι και οι εικαστικές τέχνες είναι ικανές να περιλάβουν επίσης καταλόγους που συνεχίζονται στο άπειρο, ακόμα κι όταν η απεικόνιση μοιάζει να περιορίζεται αυστηρά από την ίδια την κορνίζα του ζωγραφικού έργου. Το αποδεικνύει η πλούσια εικονογράφηση αυτού του βιβλίου που δεν απευθύνεται σε «ειδικούς» αλλά σε όλους όσοι αγαπούν τα μυστήρια της γραφής και της εικόνας.

Σελ. 408

Κριτικές:

"Μετά την τεράστια επιτυχία των βιβλίων «Ιστορία της Ομορφιάς» και «Ιστορία της Ασχήμιας», ο Ουμπέρτο Εκο επιστρέφει με ένα ακόμα θεματικό λεύκωμα, που όμως αυτή τη φορά ξαφνιάζει με την πρωτοτυπία του. Μιλώντας για τον «ίλιγγο» της λίστας, ο Εκο κάνει θέμα του την αδυναμία που τρέφει ο πολιτισμός μας για την λεπτομερή καταγραφή, αλλά και για όσα την υπερβαίνουν. Στο καινούργιο μνημείο του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο, ο επισκέπτης χάνεται σε ένα δάσος από ανισοϋψή τσιμεντένια κουτιά- ταυτοχρόνως βουνά, λαβύρινθος, τάφοι και μνήματα. Η πλατεία που φιλοξενεί το μνημείο (ακριβώς πάνω στη γραμμή του πεσμένου Τείχους) είναι πεπερασμένη, τα τσιμεντένια κιβώτια έχουν επίσης συγκεκριμένο αριθμό, το αίσθημα όμως, το τραυματικό βάρος που σου δημιουργείται, είναι ιλιγγιώδες. Το ίδιο συμβαίνει και όταν κατέβεις στο υπόγειο του μνημείου. Σε αίθουσες σκοτεινές, προβάλλονται τα ονόματα όλων όσοι χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, με λίγες πληροφορίες για τη ζωή τους. Η ανάγνωση και προβολή αυτών των πληροφοριών θα κρατήσει χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί· και το συναίσθημα που σου δημιουργείται, και πάλι, δεν είναι αυτό του πεπερασμένου, αλλά το αντίθετό του: ο ίλιγγος ενός μεγέθους που σε υπερβαίνει, που υπερβαίνει τις δυνατότητές σου να το κατανοήσεις, να το βάλεις σε καλούπια, να πεις τέλος.

Αυτόν λοιπόν τον ίλιγγο που σου δημιουργεί ο κατάλογος, τον Ιλιγγο της Ατέλειωτης (και γι΄ αυτό εκ των πραγμάτων ατελούς) Λίστας, τον έχω νιώσει. Και αυτό το συναίσθημα μού ήρθε πολλές φορές στον νου καθώς διάβαζα το καινούργιο βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο, που στα ελληνικά έχει τον κάπως εμπορικό τίτλο Η Ομορφιά της λίστας [στα ιταλικά Vertigine della lista· θα μπορούσε πιο εύστοχα να μεταφραστεί, νομίζω ο Ιλιγγος της λίστας]. Το βιβλίο ανήκει σε αυτά τα καταδικασμένα-να-επιτύχουν βιβλία/άλμπουμ που υπογράφει τα τελευταία χρόνια ο Εκο, εξαργυρώνοντας την παγκόσμια δημοτικότητά του ως ευπρόσιτος καθηγητής και επαγγελματίας πολυμαθής. Αν η σημειολογία είναι πια λαϊκή τέχνη μεταμοντέρνας επιβίωσης, ο Εκο έχει γίνει ο κατ΄ εξοχήν λαϊκός (και παγκοσμιοποιημένος) σημειολόγος της κουλτούρας μας. Ετσι Η Ομορφιά της λίστας έρχεται για να μπει στο ίδιο ράφι με τα μπεστ σέλερΙ στορία της ομορφιάς και Ιστορία της ασχήμιας. Με αντίστοιχα εντυπωσιακή εικονογράφηση με έργα της ευρωπαϊκής τέχνης (κυρίως από την Αναγέννηση και έπειτα), εντυπωσιακό εύρος αναφορών και ανθολογημένων λογοτεχνικών αποσπασμάτων (δυτικών συγγραφέων). Εχει επίσης μια παρόμοια προχειρότητα, και κενά στην επιχειρηματολογία του τέτοια, που θα κάνουν κάποιους εξειδικευμένους αναγνώστες να αφηνιάσουν. Σε αντίθεση όμως με τα δύο προηγούμενα βιβλία, η Ομορφιά της λίστας βασίζεται σε ένα πολύ πιο πρωτότυπο και πολύ λιγότερο αυταπόδεικτο θέμα. Ο πολιτισμός μας είναι ένας πολιτισμός της λίστας, υπονοεί ο Εκο· και αυτό που τον ενώνει με το παρελθόν, είναι η ιδέα του αρχείου και του καταλόγου.

Υπομόνευση

Σε πρώτη ανάγνωση, η μανία για κατάταξη και καταλογογράφηση, αλλά και η διάθεση αναπαραγωγής της λίστας, της σειράς ή του καταλόγου μέσω της γραφής και των αναπαραστατικών τεχνών, είναι ουσιαστικά μια ένδειξη επιβολής, εξουσίας. Κατάλογος σημαίνει ταξιθεσία, ταξινόμηση σημαίνει ιεράρχηση, καταγραφή σημαίνει επιθεώρηση και έλεγχος. Σε δεύτερη ανάγνωση όμως, λέει ο Εκο, μπορείς να δεις να συμβαίνει (και) το αντίθετο. Η λίστα και ο κατάλογος μοιάζουν να είναι λιγότερο «κλειστά» συστήματα από ό,τι φαίνονται στην αρχή. Χρησιμοποιούνται μάλιστα συχνότερα όχι για να καθορίσουν κάτι πεπερασμένο, αλλά για να δηλώσουν αυτό που ξεπερνάει τα ανθρώπινα όρια. Δεν σταθεροποιούν νόημα και αξία, αλλά καταλήγουν να κάνουν ακριβώς το αντίθετο: δημιουργούν νέες συνάψεις και σχέσεις, αποσταθεροποιούν το κλειστό σύστημα. Η λίστα, αν το δει κανείς ιστορικά και κυρίως αν επικεντρωθεί, όπως κάνει ο Εκο, στην καλλιτεχνική χρήση της, χρησιμοποιείται όχι τόσο για να επιβεβαιώσει την εξουσία, αλλά για να ισορροπήσει μεταξύ της εξουσίας και της προσπάθειας υπονόμευσης και αποσυντονισμού της.

Και αν όλα αυτά φαίνονται και λίγο τραβηγμένα (ή κάποτε, για να πείσουν, κινούνται σοφιστικά), όσο περνάμε στη νεωτερική εποχή το επιχείρημα του Εκο φαίνεται να επιβεβαιώνεται καλύτερα. Μοντέρνοι και μεταμοντέρνοι συγγραφείς, όπως ο Τζόυς, ο Μπόρχες, ο Ιταλο Καλβίνο (αλλά και ο ίδιος ο Εκο στα μυθιστορήματά του), ή καλλιτέχνες όπως ο Γουόρχολ και οι εννοιoολογικοί χρησιμοποιούν τελικά λίστες, καταλόγους και σειρές, για να δηλώσουν όχι την τάξη αλλά την πολλαπλότητα και το απεριόριστο. Μπορεί, γράφει χαρακτηριστικά ο Εκο «ο Ομηρος να κατέφευγε στη λίστα γιατί του έλειπαν οι λέξεις, τις λίστες όμως του Τζόυς ή του Μπόρχες γίνεται φανερό ότι ο συγγραφέας δεν κάνει λίστες επειδή δεν θα ήξερε πώς αλλιώς να εκφραστεί αλλά ακριβώς επειδή έχει πολλά να πει, επειδή τείνει στην ύβρι, στην απληστία των λέξεων, στην ευχάριστη (σπανίως ψυχαναγκαστική) επιστήμη του πολλαπλού και του απεριόριστου.

Επανεξέταση

Η λίστα γίνεται ένας τρόπος για να επανεξεταστεί ο κόσμος, για να δημιουργήσουμε νέες σχέσεις ανάμεσα σε άσχετα μεταξύ τους πράγματα, σε κάθε περίπτωση για να αμφισβητούμε όσα γίνονται αποδεκτά από την κοινή λογική».

Πρόκειται, σημειώνει με ένα σχετικό φλέγμα ο ιταλός σημειολόγος, για εξέλιξη που προετοιμάζει όσο τίποτε τον ανθρώπινο πολιτισμό του 21ου αιώνα. Διότι σήμερα, την εποχή του Ιντερνετ, μοιάζει ο ίλιγγος της λίστας να έχει καταβροχθίσει την αίσθηση της πραγματικότητας: «Να επιτέλους η Μεγάλη Μήτηρ όλων των Καταλόγων, εξ ορισμού ατελείωτη, καθότι σε συνεχή ανάπτυξη: ο Παγκόσμιος Ιστός WWW, ιστός και συνάμα λαβύρινθος, που μας υπόσχεται τον πιο μυστηριώδη, τον απολύτως εικονικό ίλιγγο· πράγματι μας προσφέρει έναν κατάλογο πληροφοριών που μας κάνει να αισθανόμαστε πλούσιοι και παντοδύναμοι, με τίμημα να μη γνωρίζουμε ποιο από τα στοιχεία του αναφέρεται στα δεδομένα του πραγματικού κόσμου και ποιο όχι.» " Δημήτρης Παπανικολάου, Δεν είναι φυλακή, είναι ίλιγγος, "Τα Νέα"/ "Βιβλιοδρόμιο", 6.11.2010

"Ο Ουμπέρτο Έκο καταπιάνεται με το φαινόμενο της λίστας στον γραπτό λόγο και τις εικόνες. Ο ένας εκ των δύο μεταφραστών, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, μας εξηγεί γιατί πρέπει να το διαβάσουμε.Ο πρώτος που έφερε στη λογοτεχνία την έννοια του καταλόγου, της λίστας, είναι μια παλιά μας γνωριμία, ο Όμηρος. Από τη μέρα εκείνη που αποφάσισε να φτιάξει μια ολόκληρη ραψωδία δομημένη πάνω στα ονόματα των πλοίων και των καπετάνιων τους που φτάνουν στο λιμάνι της Τροίας, η λογική της απαρίθμησης προσώπων, αντικειμένων, εννοιών, εικόνων, ήρθε να στοιχειώσει τόσο τη λογοτεχνία όσο και τη ζωγραφική, αλλά και άλλες τέχνες, όπως την εσωτερική διακόσμηση ή τη μικρογλυπτική.

Γιατί πρέπει να διαβάσει κάποιος το βιβλίο-άλμπουμ του Ουμπέρτο Έκο Η ομορφιά της λίστας; Θα έλεγα ακριβώς επειδή μπορεί να εντρυφήσει σε αυτό το πολύ γνωστό αλλά σπάνια καταγραμμένο είδος τέχνης, και μάλιστα με οδηγό έναν εκπληκτικό δάσκαλο και σημαντικό σύγχρονο συγγραφέα. Ο Έκο έγραψε την Ομορφιά της λίστας μετά από παραγγελία του Μουσείου του Λούβρου, άρα έγραψε ένα κείμενο με εμφανή τη διάθεσή του να εξηγήσει, να εκλαϊκεύσει (αλλά σε καμιά περίπτωση να απλοποιήσει ή να εκχυδαΐσει), να αναλύσει όσο καλύτερα μπορεί το θέμα του. Κι επειδή δάσκαλος είναι, αλλά με ιδιαίτερη αγάπη στην εικόνα, ο Έκο διάλεξε ο ίδιος, ειδικά για την έκδοση αυτή, μία-μία τις εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο. Αποτέλεσμα, μια σπάνια καταλογογράφηση εικόνων που αφορούν το ίδιο θέμα, μια εξαιρετική συγκέντρωση απεικονίσεων που σπάνια βρίσκει κανείς σε άλλα βιβλία του είδους.

Αυτός είναι ο δεύτερος, κατά τη γνώμη μου, λόγος που κανονικά πρέπει να στείλει κάθε ενδιαφερόμενο στο βιβλιοπωλείο. Σε περιόδους κρίσης, όπου η μελαγχολία, η ανησυχία και η μουτζούφλα μάς κάνουν αναγκαστική παρέα, ένα βιβλίο σαν αυτό είναι μια ανάσα, ένα καλόδεχτο δώρο. Αυτός, άλλωστε, ήταν πάντα ο προορισμός της τέχνης και της λογοτεχνίας, ήδη από εκείνη τη μέρα που τα πλοία ξεκίνησαν να πολεμήσουν στην Τροία κι είχαν ανάγκη από έναν ταλαντούχο ραψωδό." "Lifo", τχ. 225, 18.11.2010

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:

Ο Ουμπέρτο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε στις 5 Ιανουαρίου του 1932. Φημολογείται ότι το επώνυμο "Έκο" είναι το αρκτικόλεξο των λέξεων "Ex Caelis Oblatus", που σημαίνει "θεϊκό δώρο". Ακολούθησε σπουδές μεσαιωνικής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας και έκανε το διδακτορικό του στη φιλοσοφία το 1954, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του για τον Θωμά Ακινάτη. Από το 1975 διδάσκει ως καθηγητής της σημειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ενώ είναι διευθυντής του περιοδικού "VS". Γνωρίζει άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία ελληνικά και λατινικά, που χρησιμοποιεί πολύ συχνά στα βιβλία του, επιστημονικά και λογοτεχνικά. Από την αρχή της καριέρας του έως σήμερα έχει κερδίσει πολλές τιμητικές διακρίσεις και έχει κάνει δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες. Στις πραγματείες του συγκαταλέγονται: "Opera aperta" (1962), "La struttura assente" (1968), "Θεωρία σημειωτικής" (1975), "Lector in fabula" (1979). To 1980 εμφανίστηκε ως μυθιστοριογράφος με το "Όνομα του Ρόδου", το 1988 ακολούθησε το "Εκκρεμές του Φουκώ".